دکتر محمدجعفر طالب پور

این همه اضطراب و دلشوره برای چیست؟

دکتر محمدجعفر طالب پور

MJT88036@Yahoo.com

اضطراب حالتی است درونی، که همه ما، کما بیش آن را تجربه کرده ایم و اغلب آن را به صورت دلواپسی، دلشوره و یا احساس ناخوشایند دلهره و ترس بیان می نمائیم. اضطراب پاسخ طبیعی و به عبارت دیگر مکانیسم دفاعی انسان است به شرایط نامطلوب و تنش زایی که اصطلاحا استرس نامیده می شود. البته اضطراب طبیعی، باعث افزایش کارآیی شخص در تطابق با مشکلات آنی و قریب الوقوع می شود و به همین جهت است که آن را مکانیسم دفاعی می دانند. اما اگر این پاسخ طبیعی به هر دلیلی، از حد طبیعی و نرمال خود خارج شود، به جای افزایش کارآیی فرد به احساس دلشوره زجرآور و مبهم و مضطرب بودن بیش از حد و عدم توانایی فرد در رهایی و آسوده کردن خود ازاین اضطراب فزون یافته و تشدید شده و در نتیجه نگرانی مفرط و زیاده از حد و حتی گاه، احساس ترس و دلهره تبدیل می شود که از دیدگاه روان شناسی و روان پزشکی، اختلال اضطرابی محسوب شده و نیاز به پیگیری و بررسی و در صورت نیاز درمان دارد. تاثیر روی خواب و ایجاد انواع اختلالات خواب و همچنین تاثیر آنی روی درک و تفکر و یادگیری بیمار، از عوارض اضطراب است و لذا گیجی و منگی و حتی اختلال درک در زمان حمله اضطراب، چندان بعید نیست. آنچه برای بیمار اضطرابی حقیقتا نگران کننده است، این است که اضطراب وی باعث می شود در انجام کارهای روزمره خود با مشکل مواجه شده و در غلبه بر مشکلات احساس ناتوانی و عجز کند و از رسیدگی و حل و فصل موضوعات و مسائلی که قبلا به راحتی از عهده آنها برمی آمده است، ناتوان گردد. در مجموع می توان، اضطراب را پاسخ طبیعی بدن دانست که به علت موارد زیر دیگر نمی توان آن را در حد طبیعی و نرمال تلقی کرد:

? در مواقع و شرایط و زمانی که نیازی به این پاسخ طبیعی وجود ندارد برانگیخته شود. برای مثال ترس از موضوعات ترس آور به ویژه آنهایی که تهدیدکننده حیات و سلامت فرد می باشند، کاملا طبیعی و لازم است. اما اگر این احساس ترس در مقابل محرک هایی ایجاد شود که ترس آور محسوب نمی شوند، باید آن را اختلال و بیماری به حساب آورد.

? پاسخ بدن به محرک های استرس زا، بیشتر و شدیدتر از حد نیاز و میزان مورد انتظار رخ دهد.

? از لحاظ زمانی، پاسخ ایجاد شده بمراتب طولانی تر از آنچه می بایست، ایجاد گردد.

? فرد بدون وجود و حضور هرگونه محرک و استرسی، پاسخ نشان داده و مضطرب گردد.

ارتباط و پیوستگی دوسویه اضطراب و علائم جسمی و بیماریهای ارگانیک نیز جالب و حائز اهمیت است. از یک سو، گاه اضطراب ناشی از یک بیماری طبی و محصول مستقیم تغییرات فیزیولوژیک و پاتولوژیک آن است مانند بیماری پارکینسون و یا بیماری مولتیپل اسکلروریس (MS) و از سوی دیگر، برخی بیماریهای ارگانیک علائمی مشابه اختلالات اضطرابی ایجاد می کنند مانند اختلالات عملکرد تیروئید، بیماریهای عروقی مغز، اختلالات عملکرد غده فوق کلیوی، اختلالات التهابی مانند بیماری لوپوس، کمبودهای تغذیه ای مانند سوءتغذیه شدید و یا کمبود ویتامین B12، بدخیمی های مغزی، میگرن، صرع و...

نکته دیگر آن است که برخی بیماریهای روانی و روان پریشی ها هم می توانند منجر به ایجاد علائمی مشابه اختلال اضطرابی گردند برای مثال افسردگی، سرخوشی، اسکیزوفرنی و... نیز ممکن است تابلوی اضطرابی ایجاد کنند.

البته اضطراب علاوه بر جنبه درونی و روانی اش، علائم جسمی و قابل مشاهده نیز ایجاد می کند و این علائم جسمی از اجزای اصلی بیماری اضطراب است. تظاهرات محیطی و خارجی اضطراب عبارتند از اسهال، سرگیجه، احساس سبکی سر، سنکوپ، افزایش تعریق، افزایش فشارخون، تپش قلب، بی قراری، احساس فوریت در رفع ادرار، تکرر ادرار، تاخیر در دفع ادرار، لرزش در اندامها، افزایش تعداد ضربان قلب و... آنچه حائز اهمیت است این است که اولا علائم اضطرابی (چه علائم بیرونی و جسمی و چه علائم روانی) در بیماران مختلف، متفاوت است و ممکن است تابلوی اضطراب هر بیمار خاص خود آن بیمار باشد و ثانیا پزشک ضمن توجه به علائم جسمی، جهت تشخیص اختلال اضطرابی روی علائم روانی و ذهنی بیمار متمرکز می شود. این علائم ذهنی و روان شناختی، بسیار متنوع هستند اما، برخی علائم روانی اضطراب شدید عبارتند از:

? نگرانی و تنش روحی تشدید شده و مزمن

? ناتوانی بیمار در آسوده ساختن خود

? تحریک پذیری غیرقابل توجیه

? خستگی پذیری مفرط

? انواع سردردهای کلافه کننده (به ویژه سردردهای تنشی)

? اشکال در به خواب رفتن و یا کابوس

? اشکال در تمرکز

? ترس شدید و غیرقابل کنترل

? اشتغال وسواسی فکری و یا عملی به موضوعات مختلف

اختلال اضطرابی منتشر، گذرهراسی (اضطراب بیمار هنگامی که در موقعیتهایی قرار می گیرد که خروج از آن ها و یا فرار از آنجا دشوار باشد مانند محیطهای بسته و آسانسور) اختلال پانیک (حملات هراس و ترس شدید به همراه علائم جسمی مفرط و البته زجرآور) اختلال وسواسی، اضطراب متعاقب ضربه (بروز علائم اضطرابی پس از یک حادثه تلخ و سخت مانند تصادف رانندگی که معمولا با یادآوری صحنه رخداد و اتفاقات همراه است) اضطراب ناشی از مصرف مواد (مانند کوکائین، کافئین، LSD و...) و... برخی تابلوهای کلینیکی اختلال اضطرابی است. هراس از حیوانات، هراس از خون و تزریقات و صدمات بدنی، هراس موقعیتی (هواپیما، آسانسور و...) هراس از بلندی، جامعه هراسی (دلهره فرد از حضور در جمع و محیطهای پررفت و آمد و شلوغ و احساس شرمساری و یا دلشوره از حضور در جمع) و... نیز برخی از انواع شایعتر هراس هستند که جزو علل مهم و نسبتا شایع اختلال اضطرابی اند.